28 Ekim 2010 Perşembe

Karapapak Terekeme Türkleri


Terekeme sözcüğünün kaynağına yönelik iki rivayet vardır.


Birincisi "terekeme" "türkmen" sözcüğünden türemiştir. İkincisi İslamiyetin Anadolu'da ilk yayıldığı yıllarda Mekke'den getirilen muhacir araplara "terk-i mekke" denilmekteydi. Terekeme sözcüğünün bundan bozularak oluştuğu'dur. Terekemelere ayrıca "Karapapak"ta denmektedir. Bu da büyük ihtimalle o dönemde kalpak giyen Kafkas Türklerine verilen addır.


Terekemeler veya Karapapaklar denilen bu müslüman Türk boyunun kökeni tam olarak kesinlik kazanmamasına rağmen,tarihçi Z.V.Togan ve A.Caferoğlu bunların tarihi yerleşim bölgelerini dikkate alarak Kıpçak veya Türkmen boyuna mensup olabileceklerini söylüyorlar. Terekeme veya Karapapak aynı Türk boyuna verilen çifte addır.Kars ve Ahıska yerlileri bu boya sadece Karapapak demiştir. Terekemelerin ilk göçü yaklaşık olarak 1800 lü yıllara dayanmaktadır.Kısmen Kafkasya kısmen de İran Azerbaycan''ından göç eden Terekemeler.Kars ili eski Aleksandrapol kazası Akbaba nahiyesi ve Gürcistan''ın Ahalsık ve Ahılkelek kazasına yerleşmişlerdir. Kars-Ardahan yöresine ilk gelen Terekemeler Çıldır Terekemeleridir. Bu kol, Kuzey Azerbaycan''daki Kazak-Şemseddin Hanlığı''na bağlı Borçalı ve Kazak bölgelerinde yaşarken 1828 Türkmençay Antlaşmasıyla buraların resmen Ruslara geçmesi üzerine yurtlarını bırakarak Kars''a geldiler.Çıldır ve Ardahan köylerine yerleştiler.Bir kısmıda hala Kazak bölgesindeki köylerde yaşamaktadırlar. Kars-Ardahan yöresindeki Terekemelerin yoğunluğu Çıldır''da en üst düzeydedir . Köy ve bucaklarıyla beraber hemen hemen tamamı Terekeme''dir


Kars-Ardahan yöresine ilk gelen Terekemeler Çıldır Terekemeleridir. Bu kol, Kuzey Azerbaycan''daki Kazak-Şemseddin Hanlığı''na bağlı Borçalı ve Kazak bölgelerinde yaşarken 1828 Türkmençay Antlaşmasıyla buraların resmen Ruslara geçmesi üzerine yurtlarını bırakarak Kars''a geldiler.Çıldır ve Ardahan köylerine yerleştiler.Bir kısmıda hala Kazak bölgesindeki köylerde yaşamaktadırlar. Kars-Ardahan yöresindeki Terekemelerin yoğunluğu Çıldır''da en üst düzeydedir . Köy ve bucaklarıyla beraber hemen hemen tamamı Terekeme'dir


Terekemelerin yaşadığı yerler Şu an Kars ve Ardahan'da tahminen 100'e yakın köyde yaşamaktadırlar.Özellikle Çıldır ilçesinin tamamına yakını terekemedir. Bunun dışında Kars'ın Digor ve Kağızman ilçeleri dışında terekemeler yaşamaktadırlar ayrıca Kars merkezdede terekemeler nüfusun önemli bir kısmını oluştururlar. Türkiye içinde de Sivas ve Yozgat dolaylarında terekemeler yaşamaktadır.Terekeme nüfusunun önemli bir kısmıda İstanbul,Ankara, Bursa, Adapazarı,İzmit gibi büyük şehirlere göç etmişlerdir. Türkiye dışında Azerbaycan, Gürcistan ve Dağıstan da (Rusya) yaşamaktadırlar






BİR DİĞER GÖRÜŞ


Terekemeler veya Karapapaklar denilen bu müslüman Türk boyunun kökeni tam olarak kesinlik kazanmamasına rağmen,tarihçi Z.V.Togan ve A.Caferoğlu terekemelerin tarihi yerleşim bölgelerini dikkate alarak Kıpçak veya Türkmen boyuna mensup olabileceklerini söylüyorlar. Terekeme veya Karapapak aynı Türk boyuna verilen çifte addır.Kars ve Ahıska yerlileri bu boya sadece Karapapak demiştir. Terekemelerin ilk göçü yaklaşık olarak 1800 lü yıllara dayanmaktadır.Kısmen Kafkasya kısmen de İran Azerbaycan'ından göç eden Terekemeler.Kars ili eski Aleksandrapol kazası Akbaba nahiyesi ve Gürcistan'ın Ahalsık ve Ahılkelek kazasına yerleşmişlerdir.


Kars-Ardahan yöresine ilk gelen Terekemeler Çıldır Terekemeleridir.Bu kol, Kuzey Azerbaycan'daki Kazak-Şemseddin Hanlığı'na bağlı Borçalı ve Kazak bölgelerinde yaşarken 1828 Türkmençay Antlaşmasıyla buraların resmen Ruslara geçmesi üzerine yurtlarını bırakarak Kars'a geldiler.Çıldır ve Ardahan köylerine yerleştiler.Bir kısmıda hala Kazak bölgesindeki köylerde yaşamaktadırlar. Kars-Ardahan yöresindeki Terekemelerin yoğunluğu Çıldır'da en üst düzeydedir . Köy ve bucaklarıyla beraber hemen hemen tamamı Terekeme'dir


Terekeme sözcüğünün kaynağına yönelik iki rivayet vardır.Birincisi, "terekeme" "türkmen" sözcüğünden türemiştir.İkincisi ise: İslamiyetin Anadolu'da ilk yayıldığı yıllarda Mekke'den getirilen muhacir araplara "terk-i mekke" denilmekteydi.Terekeme sözcüğünün bundan bozularak oluştuğu'dur.Terekemelere ayrıca "Karapapak"ta denmektedir.Bu da büyük ihtimalle o dönemde kalpak giyen kafkas türklerine verilen addır.


Terekemelerin yaşadığı yerler Şu an Kars ve Ardahan'da tahminen 100'e yakın köyde yaşamaktadırlar.Özellikle Çıldır ilçesinin tamamına yakını terekemedir.Bunun dışında Kars'ın Digor ve Kağızman ilçeleri dışında terekemeler yaşamaktadırlar ayrıca Kars merkezdede terekemeler nüfusun önemli bir kısmını oluştururlar.Türkiye içinde de Sivas ve Yozgat dolaylarında terekemeler yaşamaktadır.Terekeme nüfusunun önemli bir kısmıda İstanbul,Ankara, Bursa, Adapazarı,İzmit gibi büyük şehirlere göç etmişlerdir.Türkiye dışında Azerbaycan,Gürcistan ve Dağıstan da(Rusya) yaşamaktadırlar






BAŞKA BİR YORUM


Aynı uruğa verilen çifte addır. Kars ve Ahıska yerlileri bu uruğa sadece Karapapah adını vermişlerdir. Çoğunlukla halk arasında bu ad, bu uruğun yalnız göçebe olmayan kısmına verilmiş olsa gerekir. Aksine bu uruğun göçebe olanlarına ise Terekeme denilmiştir. Aşağı yukarı bundan yüzelli yıl önce kısmen Kafkasya kısmen de İran Azerbaycanı'ndan gelip Kars ili ile eski Aleksandropol kazasının Akbaba nahiyesinde ve Gürcistan'ın Ahalsık ve Ahalkelek kazalarında yerleşmişlerdir. Ruslar bunlara Karakalpak adını vermişlerse de Kafkasya Azerbaycanı Türkleri arasında daha çok Terekeme adı ile ün salmışlardır.


Hangi tarihte Azerbaycan'a gelip yerleştikleri hakkında açık bir bilgimiz yoktur. bunların daha Kıpçaklar zamanında buralara gelmiş olmaları ihtimali ve Türkistan sahasındaki Karapapaklarla eski Rus arşivlerinde çorniye Klobuki diye geçen kavmin aynı oldukları Zeki Validi tarafından ileri sürülmektedir (A. Zeki Validi, Azerbaycan Etnoğrafisi. II, 1933, s.102)


Asılları itibariyle, Azerbaycan Türklerinden sayılan Terekemelerden Ermenistan ile Gürcistan'a yerleşenleri kısa bir zaman içinde bu sahanın Azeri halkı içerisinde tamamiyle erimiş ve bu yüzden kendi uruk adlarını dahi koruyamamışlardır. 1926 yılı Rus istatistiklerine göre Akbaba nahiyesine yerleşmiş olan Karapapakların nüfusu ancak 6311 kişidir. Kafkasya'dakiler ise yerli ahali içerisine karışmışlardır.


Çıldır'da Karakapah ya da Terekeme olmayan Türklere sadece Çinçavat denilmektedir. Bazen de sırf bir hakaret olmak üzere bunlara Bezbaş dahi denilirki, bu ad onlara büyük bir ihtimalle başlarına alelalade bez bağladıklarından dolayı verilmiştir. Ahıska, Ardahan ve Ahalkelek yerlilerine de, Kars ve civarında ki ahali Gagavan adını vermektedir. Kelimenin asıl anlamı "meyveci" demek olduğundan bu tabir onlara, sırf meyve yetişitrmekle meşkul olduklarından dolayı verilmiştir. Yine bir hakaret olmak üzere, bazen yerli ahali Çinçavat tabirini, Azerbaycan göçmenleri için de kullanmaktadır.


Göçebe Terekemeler içerisinde ayrıca yerli ahali tarafından Mürid adı ile anılan bir zümre daha vardır. Bu zümreyi esas terekeme uruğundan ayıran başlıca özellik, yaptıkları dini ayindir. Bir nevi şaman ayinini andıran bu dini törende, erkeklerle kadınlar bir meclis kurarak pervane dönüp çay içerlerve davul yerine bir teneke parçasını çalarak özellikle Seyit Hamza Nigari'nin ve daha başka şairlerin çok defa manalarını bilmedikleri şiirlerini söylerler. Aralarında en büyük günah, sakal kesmek olduğundan, hep uzun sakal taşırlar. Yerli ahali bunlara çok olumsuz bir gözle bakmaktadır. Bunları islam ve Türk saymazlar. Dağınık halde çeşitli Terekeme köylerine yerleşmişlerdir.


Bütün Kars ilindeki terekeme köylerinin sayısı aşağı yukarı yüzondördü bulmaktadır. Ağızları, Azerbaycan'ın Gence ağızına pek yakındır. Bunlar, tek heceli kelime sonundaki "b"leri "v"ye ve "b"leri "f"ye, gerandium eki olan "b"leri yine "f"ye ve kelime ortasındaki "c"leri "j"ye çevirmektedirler.


Kars ili Terekemeleri ya da Karapapahlar, aslen türkmen olduklarını kabul etmemektedirler. Aralarında ayrıca Oğuz boyu taksimatı dahi mevcut değildir.


Terekemeler fevkalede zengin bir halk edebiyatına sahiptirler. İçlerinde düzgün ve olgun bir ifade ile saatlerce ve hatta günlerce masal ve hikaye söyleyenler mevcuttur. Eski ve yeni birçok halk aşık ve şairi vardır. Muhtelif zamanlarda yetişmiş ve bu ağızda şarkı ve şiirler yazmış olan bir çok Terekeme şairi tespit edilmiştir.

http://www.terekemeler.org/news.php